ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ

ΣΤΟΧΟΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

Σε συνάρτηση με το διττό σκοπό που αναφέρθηκε προηγουμένως, ορίζονται και οι επιμέρους στόχοι της ΠΕ. Οι στόχοι αυτοί ισχύουν άλλωστε για κάθε πρόγραμμα ΠΕ, ανεξαρτήτως της βαθμίδας ή του θεσμικού πλαισίου στο οποίο εφαρμόζεται. Συγκεκριμένα, οι εκπαιδευόμενοι στα ΣΔΕ θα πρέπει να αποκτήσουν (UNESCO 1978):

_ συνειδητοποίηση: να συνειδητοποιήσουν το περιβάλλον και τα συναφή με αυτό προβλήματα και να ευαισθητοποιηθούν σε αυτά τα ζητήματα στο σύνολό τους

_ γνώση: να αποκτήσουν ποικιλία εμπειριών καθώς και βασική γνώση του περιβάλλοντος και των περιβαλλοντικών προβλημάτων

_ στάσεις: να διαμορφώσουν αξίες και να αναπτύξουν ενδιαφέρον για το περιβάλλον καθώς και διάθεση για ενεργό συμμετοχή στη βελτίωση και προστασία του περιβάλλοντος

_ ικανότητες: να αποκτήσουν τις απαραίτητες ικανότητες για τον προσδιορισμό και την επίλυση περιβαλλοντικών προβλημάτων

_ συμμετοχή: να έχουν τη δυνατότητα ανάληψης δράσης και ενεργού συμμετοχής σε όλα τα επίπεδα για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων.

Οι στόχοι αυτοί αλλά και το γενικότερο πλαίσιο προσδιορίζουν και τις δεξιότητες που θα πρέπει να αναπτύξουν οι εκπαιδευόμενοι στα ΣΔΕ. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι οι δεξιότητες τις οποίες στοχεύει να αναπτύξει η ΠΕ συνάδουν πλήρως με το γενικότερο πλαίσιο των ΣΔΕ και δρουν συνδυαστικά και σε αλληλεπίδραση με τους στόχους των υπόλοιπων γραμματισμών που περιλαμβάνονται στο πρόγραμμά τους. Πιο συγκεκριμένα, ακολουθώντας τις κατηγορίες που προτείνει η Sauve (1994: 105?108), μπορούμε να αναγάγουμε τις ικανότητες αυτές στους εξής τομείς:

Α. Επιστημονικός τομέας: ανάπτυξη ικανοτήτων για διερεύνηση, ανάλυση, σύνθεση και εκμετάλλευση της περιβαλλοντικής πληροφορίας, καθώς και για τη διαχείριση πολύπλοκων φαινομένων, όπως είναι τα περιβαλλοντικά ζητήματα.

Ανάπτυξη του κριτικού πνεύματος και της ικανότητας ανάλυσης και διασαφήνισης των αξιών σε σχέση με τις επιλογές που προϋποθέτουν τα βήματα της επιστημονικής διαδικασίας.

Β. Ηθικός τομέας: ανάπτυξη της υπευθυνότητας, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης. Οι αξίες αυτές συμπλέκουν με την ανάπτυξη μιας ηθικής με άξονα την οικολογική και κοινωνική δικαιοσύνη. Επιπλέον, μέσω του περιβαλλοντικού γραμματισμού οι εκπαιδευόμενοι αναμένεται να αναπτύξουν ικανότητες:

_ ανάλυσης των αξιών που κρύβονται πίσω από τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά ζητήματα

_ κριτικής ανάλυσης των κοινά παραδεκτών κοινωνικών αξιών και στερεοτύπων

_ διασαφήνισης των προσωπικών τους αξιών σε σχέση με το δίκτυο των σχέσεων ατόμου ?κοινωνίας? περιβάλλοντος.

Γ. Κοινωνικο-πολιτικός τομέας: ανάπτυξη ικανοτήτων συνεργασίας στη μάθηση και την άσκηση της περιβαλλοντικής δράσης. Συγκεκριμένα, οι εκπαιδευόμενοι αναπτύσσουν ικανότητες:

_ επικοινωνίας, όπως να μεταδίδουν ένα μήνυμα, να ακούν τις απόψεις των άλλων, να συζητούν, να διαπραγματεύονται, να πείθουν

_ συμμετοχής στη δημόσια ζωή και ανάληψης των ευθυνών τους, άσκησης των δικαιωμάτων τους και των υποχρεώσεών τους τόσο στην τοπική κοινότητα όσο και στην πλανητική

_ αναγνώρισης των μηχανισμών της δημόσιας ζωής και ανάπτυξη της κριτικής ανάλυσης των πολιτικών ιδεολογιών και συστημάτων όσον αφορά στις διεθνείς, εθνικές και τοπικές πολιτικές σε σχέση με το περιβάλλον.

Δ. Οικονομικός τομέας: ανάπτυξη κριτικής ανάλυσης των οικονομικών επιλογών και των περιβαλλοντικών και κοινωνικών τους επιπτώσεων τόσο σε διεθνή, περιφερειακή, εθνική και τοπική κλίμακα όσο και μέσα στο ίδιο του το σπίτι.

Ε. Προσωπικός τομέας: ανάπτυξη ικανοτήτων διασαφήνισης των προσωπικών αξιών, στάσεων, συμπεριφορών των εκπαιδευομένων απέναντι στο περιβάλλον.

Ανάπτυξη του συναισθήματος του ανήκειν στο τεράστιο δίκτυο των αλληλεπιδράσεων που είναι το δίκτυο της ζωής και συνακόλουθη ανάπτυξη της αυτονομίας και της εμπιστοσύνης στον εαυτό τους, ως δημιουργών και συντελεστών του περιβάλλοντος.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ

Η ολιστική και συμμετοχική μάθηση που απαιτεί ο περιβαλλοντικός γραμματισμός δεν μπορεί να ακολουθεί το μοντέλο του παραδοσιακού σχολείου με πρόγραμμα διδασκαλίας πλήρως καθορισμένο από πριν, σχεδιασμένο για να υπηρετεί προκαθορισμένους μπιχεβιοριστικούς στόχους. Στα ΣΔΕ οι εκπαιδευόμενοι δεν είναι μόνο καταναλωτές αλλά και παραγωγοί γνώσης, χαρακτηριστικό που συνάδει απόλυτα με τις αρχές της ΠΕ. Ο σχεδιασμός του Προγράμματος Σπουδών της ΠΕ χαρακτηρίζεται επομένως από ευελιξία, με το περιεχόμενο να αναδεικνύεται κατά τη διάρκεια του προγράμματος, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα των εκπαιδευομένων, με το συγκεκριμένο περιβάλλον, φυσικό και κοινωνικό, στο οποίο λαμβάνει χώρα η όλη διαδικασία, καθώς και τα περιβαλλοντικά ζητήματα που απασχολούν κατά καιρούς την επικαιρότητα.

Ανεξαρτήτως όμως θέματος, στο πλαίσιο της ΠΕ πρέπει να αναδειχθούν συγκεκριμένα περιβαλλοντικά ζητήματα, έννοιες και προβληματισμοί τους οποίους θα παραθέσουμε στη συνέχεια με αδρές γραμμές, προκειμένου να σκιαγραφήσουμε το περιεχόμενο του περιβαλλοντικού γραμματισμού στα ΣΔΕ.

Α. Περιβαλλοντικά ζητήματα. Όπως έχουμε ήδη τονίσει, αφόρμηση για την ενασχόληση των εκπαιδευομένων με την ΠΕ αποτελούν τοπικά θέματα-περιβαλλοντικά ζητήματα. Τα θέματα όμως που θα επεξεργαστούν οι εκπαιδευόμενοι θα πρέπει να ανάγονται και να αναδεικνύουν τα γενικότερα περιβαλλοντικά ζητήματα που απασχολούν σήμερα τον πλανήτη. Τα σημαντικότερα ζητήματα, σύμφωνα με τον οργανισμό των ΗΠΑ Global Tomorrow Coalition είναι τα εξής (Palmer 1998: 57):

_ μείωση της βιοποικιλότητας (εξαφάνιση ειδών φυτών και ζώων) και υποβάθμιση των οικοτόπων (π.χ. καταστροφή των δασών)

_ υποβάθμιση του εδάφους: διάβρωση, ερημοποίηση

_ εξάντληση των μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

_ εξάντληση του νερού (υπόγειου και επιφανειακού)

_ ρύπανση του νερού (χημική και βιολογική)

_ ρύπανση του αέρα: ατμοσφαιρική ρύπανση στις πόλεις, όξινη βροχή, καταστροφή του όζοντος, φαινόμενο του θερμοκηπίου

_ ανικανοποίητες βασικές ανθρώπινες ανάγκες για ασφαλές νερό, τροφή, καταφύγιο, εκπαίδευση κ.ά.

_ συγκρούσεις και πόλεμοι σε τοπικό και διεθνές επίπεδο σε σχέση με την εκμετάλλευση φυσικών πόρων

Στη λίστα αυτή θα πρέπει να προστεθούν και μια σειρά άλλων ζητημάτων τα οποία, λόγω της φύσης τους, είναι λιγότερο ορατά, βρίσκονται όμως στη ρίζα όλων των προβλημάτων που αναφέρθηκαν παραπάνω όπως:

_ μη αειφορική αύξηση του πληθυσμού

_ φτώχεια και ανισότητες

_ μη αειφορική παραγωγή τροφίμων

_ μη αειφορική χρήση της ενέργειας

_ μη αειφορική βιομηχανική παραγωγή

Β. Περιβαλλοντικές έννοιες. Η επεξεργασία των θεμάτων θα πρέπει να περιλαμβάνει και να αναδεικνύει ορισμένες δομικές έννοιες, απαραίτητες για την κατανόηση οποιουδήποτε περιβαλλοντικού ζητήματος. Βασιζόμενοι στους Giordan και Souchon (1992: 16, 190), οι έννοιες αυτές είναι οι εξής:

_ ο χώρος,ως περιορισμένη έκταση που χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένες ιδιότητες (φυσικές, γεωγραφικές, οικονομικές), οι οποίες και καθορίζουν τη δομή του,

_ ο χρόνος, μέσα στον οποίο εξελίσσονται οι παρεμβάσεις του ανθρώπου στη φύση, τα αίτια και οι συνέπειές τους,

_ οι φυσικοί πόροι, ορισμένοι από τους οποίους βρίσκονται σε περιορισμένες ποσότητες στον πλανήτη (ανανεώσιμοι και μη ανανεώσιμοι),

_ οι ενεργειακές πηγές, συμβατικές και εναλλακτικές,

_ το σύστημα (φυσικό σύστημα?οικοσύστημα, τεχνητό και κοινωνικό) και οι σχέσεις αλληλεξάρτησης, αλληλεπίδρασης και ισορροπίας που το χαρακτηρίζουν,

_ το περιβάλλον ως δίκτυο σχέσεων και αλληλεπιδράσεων μεταξύ φυσικών και κοινωνικών συστημάτων,

_ η παραγωγή και η κατανάλωση, όπου κάθε δραστηριότητα έχει οικολογικό κόστος,

_ η διαχείριση του περιβάλλοντος.

Γ. Περιβαλλοντική προβληματική. Μέσα από την πραγμάτευση συγκεκριμένων θεμάτων, οι εκπαιδευόμενοι θα πρέπει να αναπτύσσουν μια περιβαλλοντική προβληματική σχετικά με τα βαθύτερα αίτια και χαρακτηριστικά της οικολογικής κρίσης και τις προϋποθέσεις για την υπέρβασή της. Αντλώντας στοιχεία από τον Huckle (1991: 53?57), μπορούμε να πούμε ότι η προβληματική αυτή θα πρέπει να περιλαμβάνει διαστάσεις όπως οι παρακάτω:

_ Η αλληλεπίδραση φύσης και κοινωνίας στο χώρο και το χρόνο: οι κοινωνικοί σχηματισμοί μεταβάλλονται και μαζί τους μεταβάλλεται και η εκμετάλλευση της φύσης. Τα ανθρώπινα περιβάλλοντα είναι κοινωνικά δομημένα και οι κοινωνικές σχέσεις διαμορφώνουν τις περιβαλλοντικές σχέσεις.

_ Η τεχνολογία και οι επιπτώσεις της: η ανάπτυξη της τεχνολογίας σε διαφορετικές κοινωνίες και οι επιπτώσεις της στη φύση και το περιβάλλον, οι προσαρμοσμένες τεχνολογίες και ο ρόλος τους στην αειφόρο ανάπτυξη.

_ Κοινωνικά?περιβαλλοντικά κινήματα: το κόστος και τα οφέλη που προέρχονται από την εκμετάλλευση της φύσης είναι άνισα κατανεμημένα στις περισσότερες κοινωνίες. Ο ρόλος των περιβαλλοντικών κινημάτων σε σχέση με τη μείωση της οικονομικής εκμετάλλευσης, τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου και την πραγμάτωση της αειφορίας.

_ Πολιτικός γραμματισμός: κριτική θεώρηση των ορίων της πολιτικής δράσης που θέτει ο κυρίαρχος τρόπος παραγωγής ή η παγκόσμια οικονομία και πραγματική ή μέσω προσομοίωσης εμπλοκή των εκπαιδευομένων με περιβαλλοντικά ζητήματα σε όλα τα επίπεδα.

_ Εναλλακτικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές προοπτικές για το μέλλον και οι πολιτικές στρατηγικές που απαιτούνται για την πραγμάτωσή τους: στο μέλλον η ανθρωπότητα μπορεί να ακολουθήσει διαφορετικές κοινωνικές και περιβαλλοντικές κατευθύνσεις, καθεμία από τις οποίες αντανακλά διαφορετικές ιδεολογίες και ουτοπίες. Η πραγμάτωση της αειφόρου ανάπτυξης προκαλεί συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις στο σημερινό παγκόσμιο σύστημα.

_ Η ιδεολογία του καταναλωτισμού: τα μέσα μαζικής ενημέρωσης διαμορφώνουν εικόνες και αξίες που αντανακλούν την κυρίαρχη κουλτούρα. Ο καταναλωτισμός διαμορφώνει τις δικές του πολιτικές, ενώ ο πράσινος καταναλωτισμός έχει τα δικά του όρια.